طرحواره استحقاق به معنای باور فرد به داشتن حق بیشتر از دیگران و توقع برآورده شدن خواستهها بدون در نظر گرفتن محدودیتهاست. این طرحواره در نتیجه تربیت والدین تسلیمگر یا حمایتگر و نبود مرزهای مشخص در دوران کودکی شکل میگیرد. نشانه های افراد مبتلا به طرحواره استحقاق احساس برتری، رفتارهای تکانشی و توقعات غیرمنطقی است. از جمله تکنیک های طرحواره درمانی، شناسایی الگوهای فکری، تقویت مهارتهای ارتباطی، و تغییر دیدگاههای فرد بیمار است. جزئیات بیشتر را در ادامه بخوانید.
کلینیک بهار نو با ارائه درمانهای تخصصی طرحواره استحقاق، به شما کمک میکند تا روابط و زندگی بهتری داشته باشید.
طرحواره استحقاق چیست؟
طرحواره استحقاق (Entitlement Schema) به معنای باور عمیق فرد به این است که او حق و استحقاق بیشتری نسبت به دیگران دارد و قوانین و محدودیتهایی که برای سایر افراد وجود دارد، برای او صدق نمیکند. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است تصور کنند که باید بدون تلاش یا توجه به نیازها و حقوق دیگران، هر آنچه میخواهند به دست آورند. این باور میتواند از نداشتن مرزهای درست در دوران کودکی و تربیتی ناشی شود، جایی که کودک احساس میکند همیشه در مرکز توجه است و هر آنچه میخواهد باید فوراً به او داده شود.
به زبان ساده، افراد با این طرحواره ممکن است توقعات غیرواقعی از زندگی و دیگران داشته باشند و گاهی در روابط و کارهایشان چالشهایی ایجاد شود، چون نمیتوانند محدودیتها و نیازهای دیگران را درک کنند.
دلایل ایجاد طرحواره استحقاق چیست؟
دلایل به وجود آمدن طرحواره استحقاق میتواند به عوامل متعددی در دوران کودکی و نوجوانی مرتبط باشد. در ادامه، برخی از دلایل اصلی شکلگیری این طرحواره به صورت دستهبندی آمده است:
۱. تربیت بیش از حد تسلیمگرا یا آزاد
وقتی والدین بهطور مداوم نیازها و خواستههای کودک را بدون محدودیت برآورده میکنند، کودک طرحواره استحقاق را در خود تقویت میکند و تصور میکند همیشه میتواند به هر چیزی که میخواهد برسد. این رویکرد به کودک حس استحقاق میدهد و باعث میشود او نتواند قوانین و محدودیتها را بپذیرد.
۲. نبود مرزهای مشخص
اگر در خانواده مرزهای مشخصی برای رفتارها وجود نداشته باشد و همه چیز در اختیار کودک باشد، او به مرور دچار طرحواره استحقاق میشود و باور میکند که هیچ مانعی برای رسیدن به خواستههایش وجود ندارد.
۳. والدین بیش از حد حمایتگر
والدینی که همیشه از کودک حمایت میکنند و او را از چالشها و شکستها دور نگه میدارند، بهطور ناخواسته طرحواره استحقاق را در او ایجاد میکنند. این حس باعث میشود کودک در آینده نیز توقعات غیرمنطقی داشته باشد.
۴. تجربه موفقیتهای زودهنگام
اگر کودک در سنین پایین و بدون تلاش کافی موفقیتهای بزرگی کسب کرده باشد، این موفقیتها میتواند باعث شکلگیری طرحواره استحقاق در او شود. او ممکن است فکر کند که همیشه باید بدون تلاش زیاد به موفقیت برسد.
۵. مقایسه با دیگران و حس برتری
در مواردی که کودک خود را با دیگران مقایسه میکند و احساس برتری پیدا میکند، این باور در او تقویت میشود که او از دیگران برتر است و طرحواره استحقاق در او رشد میکند.
طرحواره استحقاق بیشتر در چه سن و جنسیتی شایع است؟
طرحواره استحقاق معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی شکل میگیرد و در بزرگسالی بیشتر نمود پیدا میکند. افراد در این مرحله از زندگی با چالشهای بیشتری روبرو میشوند و رفتارهای مرتبط با طرحواره استحقاق بیشتر آشکار میگردد. از نظر جنسیتی، این طرحواره در مردان نسبت به زنان کمی بیشتر مشاهده میشود، زیرا انتظارات اجتماعی و فرهنگی در برخی جوامع به مردان این حس را القا میکند که بیشتر استحقاق توجه و امکانات دارند.
انواع طرحواره استحقاق
افراد درگیر طرحواره استحقاق فکر میکنند که نیازهایشان باید فوراً و بدون توجه به دیگران برآورده شود. این طرحواره میتواند در زندگی روزمره و روابط فرد تأثیرات منفی زیادی بگذارد. حالا بیایید انواع مختلف طرحواره استحقاق را بررسی کنیم:
۱. طرحواره استحقاق لوس
این نوع طرحواره بیشتر در افرادی دیده میشود که در کودکی به شدت لوس بار آمدهاند و همیشه تحت حمایت افراطی قرار گرفتهاند. این افراد توقع دارند که دیگران همیشه به آنها توجه کنند و وقتی این توجه کم میشود، واکنشهای منفی شدیدی مثل عصبانیت یا ناراحتی از خود نشان میدهند. احساس میکنند که حق دارند همیشه در اولویت باشند.
۲. طرحواره استحقاق وابسته
افراد دارای این نوع طرحواره استحقاق بیشتر به دیگران وابسته هستند و نمیتوانند بدون حمایت دیگران مسئولیتهای خود را بهدرستی انجام دهند. این افراد همیشه در حال جستجوی کسی هستند که نیازهایشان را برآورده کند و از قبول مسئولیتها فرار میکنند. توقع دارند که دیگران زندگیشان را برایشان آسان کنند و خودشان کمترین تلاشی نمیکنند.
۳. طرحواره استحقاق تکانشی
افراد با طرحواره استحقاق تکانشی معمولاً بدون فکر و درنگ برای رسیدن به خواستههایشان عمل میکنند. آنها به جای برنامهریزی و فکر به عواقب، فوراً دنبال ارضای نیازهایشان هستند و به محدودیتهای اجتماعی یا اخلاقی بیتوجهاند. این نوع رفتارها معمولاً منجر به مشکلاتی در روابط یا زندگی شغلی آنها میشود.
۴. طرحواره استحقاق برتر از دیگران
افرادی که دارای این نوع طرحواره استحقاق هستند، همیشه احساس میکنند که از بقیه برتر و بالاتر هستند. آنها خودشان را فراتر از قوانین و مقررات میدانند و انتظار دارند دیگران بهطور خاصی با آنها رفتار کنند. برای این افراد، مهم نیست که دیگران چه فکری میکنند یا چه نیازی دارند؛ آنها همیشه خود را در مرکز توجه قرار میدهند و از دیگران انتظار دارند به این برتریشان احترام بگذارند.
۵. طرحواره استحقاق اجتماعی
این نوع طرحواره استحقاق بیشتر در افرادی دیده میشود که بهطور مداوم به دنبال تایید اجتماعی و جلب توجه دیگران هستند. آنها نیاز دارند که همیشه مورد توجه باشند و اگر در جمعی باشند که دیگران به آنها توجه نمیکنند، احساس نارضایتی میکنند. این افراد همیشه سعی میکنند با رفتار یا ظاهر خود، نظر دیگران را جلب کنند و در مرکز توجه باشند.
۶. طرحواره استحقاق تکانشی و هیجانی
این دسته از افراد تمایل دارند بدون در نظر گرفتن عواقب، به صورت هیجانی عمل کنند. آنها معمولاً تصمیمات فوری و ناگهانی میگیرند و معتقدند که حق دارند هر چیزی را که میخواهند، فوراً به دست آورند. این افراد توانایی کنترل خواستههای خود را ندارند و اغلب در برخورد با موانع یا ناکامیها به شدت واکنش نشان میدهند.
نشانه های افراد درگیر طرحواره استحقاق
افرادی که طرحواره استحقاق دارند، معمولاً نشانهها و ویژگیهایی از خود بروز میدهند که به راحتی قابل شناسایی است. این نشانهها میتواند در رفتارها و تعاملات روزمره فرد با دیگران آشکار شود. در ادامه به برخی از نشانههای اصلی این افراد اشاره میکنیم:
۱. احساس برتری و خودبزرگبینی
این افراد معمولاً خودشان را برتر از دیگران میدانند و احساس میکنند که قوانین و مقررات برای آنها صدق نمیکند. آنها انتظار دارند که دیگران با آنها به شکلی خاص و متفاوت برخورد کنند و نیازهای آنها را در اولویت قرار دهند.
۲. عدم توجه به نیازها و احساسات دیگران
فردی که طرحواره استحقاق دارد، معمولاً به نیازها و احساسات دیگران بیاعتنا است. این افراد اغلب بدون توجه به خواستهها یا محدودیتهای دیگران، به دنبال برآورده کردن نیازهای خود هستند و از آنها توقع دارند که همیشه در خدمتشان باشند.
۳. رفتارهای تکانشی و بدون فکر
یکی دیگر از نشانههای این افراد این است که بهطور ناگهانی و بدون برنامهریزی عمل میکنند. آنها برای برآورده کردن خواستههای خود، به عواقب تصمیماتشان فکر نمیکنند و اغلب رفتارهای تکانشی از خود نشان میدهند.
۴. توقعات غیرمنطقی
افراد دارای طرحواره استحقاق معمولاً توقعات زیادی از دیگران دارند. آنها انتظار دارند که همیشه نیازهایشان فوری و بدون هیچ مقاومتی برآورده شود. اگر کسی به این توقعات پاسخ ندهد، به سرعت ناراحت یا عصبانی میشوند.
۵. حساسیت به انتقاد
این افراد به شدت نسبت به هرگونه انتقاد حساس هستند. اگر کسی به رفتار یا خواستههای آنها انتقاد کند، بهطور شدیدی واکنش نشان میدهند و ممکن است فرد منتقد را بیاهمیت یا ناآگاه بدانند.
۶. طلب توجه و تایید دیگران
یکی از ویژگیهای بارز این افراد نیاز مداوم به توجه و تایید دیگران است. آنها دوست دارند همیشه در مرکز توجه باشند و اگر احساس کنند که مورد توجه کافی قرار نگرفتهاند، ناراحت و مضطرب میشوند.
۷. استفاده ابزاری از دیگران
افراد با طرحواره استحقاق تمایل دارند که از دیگران بهعنوان ابزاری برای رسیدن به خواستههای خود استفاده کنند. آنها ممکن است از روابطشان برای منافع شخصی سوءاستفاده کنند و پس از رسیدن به هدف خود، ارتباط را کنار بگذارند.
۸. عدم پذیرش مسئولیت
این افراد معمولاً از پذیرفتن مسئولیتهای خود طفره میروند و به جای آن دیگران را مقصر مشکلاتشان میدانند. اگر در کاری شکست بخورند، به جای پذیرش اشتباهات خود، دیگران را سرزنش میکنند.
این نشانهها نشاندهنده فردی هستند که با طرحواره استحقاق زندگی میکند و ممکن است در روابط شخصی و حرفهای خود به مشکلات زیادی برخورد کند. این افراد نیاز به درک عمیقتری از مرزها و احترام به نیازهای دیگران دارند تا بتوانند روابط سالمتری بسازند.
تکنیک های درمان طرحواره استحقاق در منزل
درمان طرحواره استحقاق در منزل نیازمند صبر و استمرار است. با استفاده از تکنیکهای زیر میتوانید به تدریج به درک بهتری از خود و روابط خود دست یابید و از اثرات منفی این طرحواره کاسته و زندگی بهتری را تجربه کنید.
۱. آگاهی و شناسایی الگوها
درک و شناسایی الگوهای رفتاری و تفکری که با طرحواره استحقاق مرتبط هستند، اولین گام در درمان است. برای این کار، میتوانید یک دفترچه یادداشت تهیه کنید و در آن افکار و احساسات خود را هنگام مواجهه با موقعیتهای مختلف ثبت کنید. این اقدام به شما کمک میکند تا الگوهای تکراری را شناسایی کرده و درک کنید که چگونه این الگوها بر رفتار و تعاملات شما تأثیر میگذارند.
۲. تغییر الگوهای تفکری
پس از شناسایی الگوها، باید شروع به چالش کشیدن افکار منفی کنید. وقتی به این افکار برخورد کردید، از خود بپرسید که آیا این افکار واقعاً درست هستند یا خیر. سپس، افکار مثبت و سازندهتری را جایگزین آنها کنید. به عنوان مثال، به جای فکر “من همیشه باید بهترین باشم”، میتوانید بگویید “من تلاش میکنم و در مسیر یادگیری هستم”.
۳. تقویت مهارتهای ارتباطی
بهبود مهارتهای ارتباطی میتواند به شما کمک کند تا نیازها و احساسات خود را بهتر بیان کنید و در عین حال به دیگران نیز گوش دهید. میتوانید با تمرین در موقعیتهای مختلف مانند گفتگو با دوستان یا خانواده، مهارتهای خود را تقویت کنید. این مهارتها شامل بیان واضح احساسات، استفاده از زبان بدن مثبت و گوش دادن فعال میشود.
۴. فعالیتهای خودمراقبتی
شرکت در فعالیتهایی که به شما احساس رضایت و خوشحالی میدهند، میتواند به بهبود وضعیت روحی شما کمک کند. این فعالیتها میتوانند شامل ورزش، مطالعه، هنر، یا حتی گذراندن وقت با دوستان باشند. همچنین، تمرکز بر قدردانی و شکرگزاری از لحظات کوچک زندگی میتواند نگرش شما را تغییر دهد و احساس رضایت بیشتری به شما بدهد.
۱. آگاهی و شناسایی الگوها
-
- نشانهها و الگوهای تفکری مرتبط با طرحواره استحقاق را شناسایی کنید.
۲. تغییر الگوهای تفکری
- با چالش کشیدن افکار منفی و تبدیل آنها به افکار مثبت، به بهبود خود کمک کنید.
۳. تقویت مهارتهای ارتباطی
- مهارتهای ارتباطی خود را تقویت کنید و نیازهایتان را به شیوهای مؤثر بیان کنید.
۴. فعالیتهای خودمراقبتی
- در فعالیتهایی که به شما احساس رضایت میدهند، شرکت کنید و بر قدردانی تمرکز کنید.
تکنیک های درمان طرحواره استحقاق با «مشاور»
با به کارگیری این راهکارها، شما میتوانید به تدریج بر طرحواره استحقاق غلبه کرده و روابط سالمتری با خود و دیگران برقرار کنید. این فرایند زمانبر است، اما با تلاش و تعهد به خود، میتوانید به بهبودهای قابل توجهی دست یابید.
۱. مراجعه به مشاوره
مشاوره با یک متخصص میتواند به شما کمک کند تا به عمق طرحواره استحقاق پی ببرید و ابزارهای لازم برای مدیریت آن را یاد بگیرید. مشاوران میتوانند با استفاده از روشهای مختلف درمانی، از جمله رفتار درمانی شناختی (CBT) و طرحواره درمانی، شما را در مسیر درمان راهنمایی کنند.
۲. گروههای حمایتی
شرکت در گروههای حمایتی به شما این امکان را میدهد که تجربیات خود را با دیگران به اشتراک بگذارید و از تجربیات آنها بیاموزید. این گروهها میتوانند محیطی امن و حمایتی برای تبادل احساسات و افکار فراهم کنند و به شما کمک کنند تا احساس تنهایی را کاهش دهید.
۳. آموزش مهارتهای شناختی
یادگیری مهارتهای شناختی مانند تفکر انتقادی و حل مسئله میتواند به شما کمک کند تا به شیوههای سالمتری به چالشهای زندگی پاسخ دهید. این مهارتها به شما امکان میدهند تا افکار منفی را به چالش بکشید و به جای واکنشهای احساسی، با تفکر منطقی به مشکلات نزدیک شوید.
۴. تمرین مدیتیشن و آرامش
مدیتیشن و تمرینات آرامشبخش میتوانند به شما کمک کنند تا سطح استرس و اضطراب خود را کاهش دهید. این تکنیکها میتوانند شامل تنفس عمیق، یوگا یا تمرینات ذهنآگاهی باشند. با تمرین مداوم، میتوانید به درک بهتری از احساسات خود برسید و توانایی خود را در کنترل واکنشهای احساسی افزایش دهید.
۱. مراجعه به مشاوره
- از مشاوران برای بررسی عمق طرحواره استحقاق و یادگیری ابزارهای درمانی کمک بگیرید.
۲. شرکت در گروه های حمایتی
- در گروههای حمایتی شرکت کنید تا تجربیات مشابه را با دیگران به اشتراک بگذارید و از یکدیگر یاد بگیرید.
۳. آموزش مهارتهای شناختی
- با یادگیری مهارتهای شناختی، به تغییر افکار منفی کمک کنید.
۴. تمرین مدیتیشن و آرامش
- از تکنیکهای آرامشبخش و مدیتیشن برای بهبود خودآگاهی و پذیرش استفاده کنید.
درمان طرحواره استحقاق آغاز تغییری بزرگ در زندگی و روابط تان است! همین امروز با متخصصان ما مشاوره بگیرید و مسیر زندگی خود را تغییر دهید.