طرحواره آسیب‌پذیری به معنای احساس دائم خطر و ناامنی است که افراد را در معرض نگرانی‌های مداوم از وقوع بیماری، حوادث یا مشکلات مالی قرار می‌دهد.تله آسیب پذیری در کودکی به دلیل فقدان حمایت والدین یا تجربه‌های منفی شکل می‌گیرد و می‌تواند منجر به اضطراب و عدم اعتماد به نفس شود. افراد مبتلا به این طرحواره می‌توانند با تمرین‌های تنفسی، نوشتن احساسات، و مدیتیشن به کاهش اضطراب و احساس ناامنی خود بپردازند. شناسایی این طرحواره درمانی با مشاوره و تکنیک‌های خودمراقبتی امکان پذیر است که در این مقاله به طور کامل به آن پرداخته ایم.
طرحواره آسیب پذیری چیست؟
طرحواره آسیب‌پذیری (Vulnerability to Harm or Illness Schema) به معنای یک باور عمیق و ناخودآگاه است که فرد همواره در معرض خطرات قریب‌الوقوع قرار دارد. این خطرات می‌تواند شامل بیماری‌های شدید، سوانح طبیعی، حوادث مالی، یا وقوع فجایع غیرمنتظره باشد. افراد مبتلا به این طرحواره به‌طور مداوم احساس نگرانی و اضطراب دارند که به‌زودی اتفاق ناگواری برایشان رخ می‌دهد. این طرحواره معمولاً در کودکی و به دلیل احساس فقدان حمایت یا مراقبت از سوی والدین یا محیط شکل می‌گیرد و می‌تواند با تکنیک‌های درمانی مانند بازسازی شناختی و مواجهه تدریجی تغییر کند.
دلایل شکل گیری طرحواره آسیب پذیری
طرحواره آسیب‌پذیری یک احساس همیشگی از نگرانی و ناامنی است که فرد را در موقعیت‌هایی قرار می‌دهد که دائماً انتظار وقوع اتفاقات ناگوار یا فاجعه را دارد. دلایل شکل‌گیری این طرحواره به چند عامل اصلی برمی‌گردد:
والدین مضطرب: اگر والدین شما همیشه نگران بودند یا به شما هشدار می‌دادند که دنیا جای خطرناکی است، این حس به شما منتقل شده است.
تجربه‌های کودکی سخت: قرار گرفتن در شرایط ناپایدار مثل بیماری شدید، فقر، یا مشکلات خانوادگی می‌تواند باعث ایجاد این طرحواره شود.
حوادث غیرمنتظره: تجربه‌های ناگهانی و ترسناک مثل حوادث طبیعی، تصادف، یا دزدی می‌تواند به شما این پیام را بدهد که دنیا غیرقابل‌پیش‌بینی و پر از خطر است.
محیط پرتنش: اگر در محیطی بزرگ شده‌اید که دائماً پر از استرس و فشار بوده، احتمال شکل‌گیری طرحواره آسیب‌پذیری در شما بیشتر می‌شود.
این طرحواره باعث می‌شود که حتی در موقعیت‌های عادی، ذهن شما به‌دنبال نشانه‌های خطر باشد و احساس کنید که همیشه باید مراقب باشید تا مشکلی پیش نیاید.
تله آسیب پذیری چه سن و جنسی؟
تله آسیب‌پذیری معمولاً در هر دو جنسیت به یک اندازه می‌تواند بروز پیدا کند، اما از نظر سن، این طرحواره اغلب در دوران نوجوانی و جوانی بیشتر نمایان می‌شود. علت این موضوع این است که در این دوره‌ها فرد با چالش‌های جدیدی مثل استقلال، مسئولیت‌پذیری و ورود به دنیای بزرگسالان روبرو می‌شود که ممکن است اضطراب‌ها و نگرانی‌های پنهان گذشته را فعال کند.
البته اگر فرد در کودکی در معرض والدین مضطرب یا شرایط پرخطر بوده باشد، این طرحواره ممکن است زودتر شکل بگیرد و در سنین پایین‌تر نیز خودش را نشان دهد.
انواع طرحواره آسیب پذیری
شناسایی و درک این انواع طرحواره آسیب‌پذیری می‌تواند گام مؤثری در بهبود وضعیت روانی افراد باشد و به آن‌ها کمک کند تا با این ترس‌ها مقابله کنند و زندگی سالم‌تری را تجربه کنند.
- ترس از بیماری‌های جسمی:
افرادی که این نوع طرحواره آسیب‌پذیری را تجربه می‌کنند، دائماً نگران ابتلا به بیماری‌های جدی هستند. به عنوان مثال، فردی ممکن است با شنیدن اخبار مربوط به بیماری‌های جدید، مدام احساس کند که خودش یا عزیزانش در خطر هستند، حتی اگر هیچ نشانه‌ای وجود نداشته باشد. - ترس از بلایای طبیعی یا حوادث ناگوار:
این افراد همواره نگران وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل یا حتی حوادث رانندگی هستند. مثلاً فردی که دچار این نوع ترس است، ممکن است هر بار که سوار خودرو می‌شود، از وقوع یک تصادف شدید نگران باشد. - ترس از فقر و مشکلات مالی:
افرادی که این طرحواره آسیب‌پذیری را دارند، به شدت نگران از دست دادن امنیت مالی و فقیر شدن هستند. حتی در شرایط مالی پایدار، این افراد ممکن است از آینده نگران باشند و همواره به فکر این باشند که چگونه می‌توانند از وضعیت مالی‌شان محافظت کنند. به عنوان مثال، فردی ممکن است به رغم داشتن پس‌انداز کافی، از این بترسد که ناگهان تمام دارایی‌اش را از دست بدهد و به ورطه فقر بیفتد. - ترس از خطرات محیطی:
این نوع ترس به نگرانی‌های دائمی از وقوع دزدی، حمله یا سایر خطرات محیطی مربوط می‌شود. فردی که این طرحواره آسیب‌پذیری را دارد، ممکن است همواره درب‌های منزل خود را چندین بار قفل کند و با این حال احساس امنیت نکند. - ترس از شکست اجتماعی یا طرد شدن:
این افراد نگران این هستند که در جمع‌های اجتماعی مورد تمسخر قرار بگیرند یا تحقیر شوند. به عنوان مثال، فردی که دچار این نوع ترس است، ممکن است از شرکت در جمع‌های جدید خودداری کند، زیرا احساس می‌کند که دیگران او را قضاوت خواهند کرد.
نشانه های افراد درگیر طرحواره آسیب پذیری
اگر شما یا کسی که می‌شناسید با طرحواره آسیب‌پذیری دست و پنجه نرم می‌کند، ممکن است چندین نشانه و علامت را مشاهده کنید. این نشانه‌ها می‌توانند در زندگی روزمره تأثیرات قابل توجهی داشته باشند. شناسایی نشانه‌های تله آسیب گذیری می‌تواند به شما یا نزدیکانتان کمک کند تا بهتر با طرحواره آسیب‌پذیری مقابله کنید و در مسیر بهبودی قدم بردارید. با این نشانه ها آشنا شوید:
- نگرانی مداوم:
افرادی که دچار طرحواره آسیب‌پذیری هستند، معمولاً نگران مسائل مختلفی مانند بیماری، فقر یا حوادث ناگوار هستند. ممکن است حتی در مواقعی که هیچ خطری وجود ندارد، این نگرانی‌ها در ذهنشان جرقه بزند. - احساس بی‌قراری:
این افراد ممکن است دائم در حال حرکت باشند یا احساس کنند که نمی‌توانند آرام بگیرند. این بی‌قراری ناشی از ترس‌های درونی آن‌ها است که باعث می‌شود همیشه در حال پیش‌بینی خطرات احتمالی باشند. - اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی:
برخی افراد با طرحواره آسیب‌پذیری ممکن است از شرکت در جمع‌ها یا موقعیت‌های اجتماعی دوری کنند، زیرا نگران هستند که در این محیط‌ها تحت قضاوت قرار بگیرند یا احساس عدم امنیت کنند. - تمایل به کنترل:
این افراد ممکن است به شدت تمایل داشته باشند که همه چیز را تحت کنترل خود داشته باشند تا از خطرات احتمالی جلوگیری کنند. این رفتار می‌تواند به ایجاد استرس و اضطراب بیشتری منجر شود. - احساس ناتوانی:
افراد با این طرحواره ممکن است احساس کنند که نمی‌توانند در برابر خطرات یا چالش‌ها مقاومت کنند. این احساس ناتوانی می‌تواند آن‌ها را به سمت خودمحوری و انزوا سوق دهد. - خودانتقادی شدید:
افرادی که با طرحواره آسیب‌پذیری مواجه هستند، ممکن است خود را به شدت قضاوت کنند و در مواقعی که دچار شکست می‌شوند، احساس شرم و گناه کنند.
تأثیرات طرحواره آسیب پذیری برای زندگی
طرحواره آسیب‌پذیری می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر جنبه‌های مختلف زندگی فرد تأثیر بگذارد. شناسایی این تأثیرات و کار بر روی آن‌ها از طریق مشاوره و تکنیک‌های درمانی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی کمک کند. اگر فردی با این طرحواره دست و پنجه نرم می‌کند، مشاوره و درمان می‌تواند راهی مؤثر برای بهبود و تغییر الگوهای فکری منفی باشد.
تأثیرات شخصی طرحواره آسیب پذیری
- احساس ناامنی: افراد با طرحواره آسیب‌پذیری ممکن است دائماً احساس کنند که در معرض خطر هستند. این احساس می‌تواند منجر به اضطراب و استرس دائمی شود.
- عدم اعتماد به نفس: این افراد به دلیل ترس از عدم پذیرش یا طرد، ممکن است از نشان دادن خود واقعی‌شان اجتناب کنند و در نتیجه، اعتماد به نفس پایینی داشته باشند.
- روابط اجتماعی ناپایدار: طرحواره آسیب‌پذیری می‌تواند باعث شود فرد در برقراری روابط عمیق و معنادار با دیگران مشکل داشته باشد. آن‌ها ممکن است به راحتی از جمع‌های اجتماعی کناره‌گیری کنند.
تأثیرات فردی طرحواره آسیب پذیری
- مشکلات در تصمیم‌گیری: این افراد ممکن است در تصمیم‌گیری‌ها دچار تردید شوند، زیرا ترس از اشتباه کردن و تبعات آن مانع از اقدام مؤثر آن‌ها می‌شود.
- افکار منفی: طرحواره آسیب‌پذیری می‌تواند باعث شکل‌گیری الگوهای فکری منفی شود. فرد ممکن است خود را مدام مقصر بداند و بر روی شکست‌ها و ناکامی‌ها تمرکز کند.
- کاهش انگیزه: احساس ضعف و ناتوانی ناشی از این طرحواره می‌تواند منجر به کاهش انگیزه برای دستیابی به اهداف شخصی و حرفه‌ای شود.
تأثیرات کاری طرحواره آسیب پذیری
- کاهش بهره‌وری: فرد با طرحواره آسیب‌پذیری ممکن است در محیط کار از ترس از قضاوت یا انتقاد، توانایی‌های خود را به طور کامل به نمایش نگذارد و در نتیجه بهره‌وری کمتری داشته باشد.
- تعارضات در محل کار: ترس از برقراری ارتباط و تعامل با دیگران می‌تواند منجر به تعارضات در محل کار شود. این افراد ممکن است از بحث و گفتگو درباره مسائل حرفه‌ای اجتناب کنند.
- احساس عدم تعلق: این افراد ممکن است احساس کنند که به محیط کار تعلق ندارند و این می‌تواند منجر به نارضایتی و کم‌انگیزگی در شغلشان شود.
راهکارهای درمان طرحواره آسیب‌پذیری در «منزل»
در اینجا چند راهکار ساده برای درمان طرحواره آسیب‌پذیری وجود دارد که افراد می‌توانند در منزل انجام دهند:
۱. تمرین‌های تنفسی
افراد می‌توانند با تمرین‌های تنفسی شروع کنند. وقتی احساس استرس یا اضطراب می‌کنند، می‌توانند چند دقیقه وقت بگذارند و نفس عمیق بکشند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند آرام‌تر شوند و ذهنشان را روشن‌تر کنند.
۲. نوشتن احساسات
نوشتن روزانه احساسات نیز یک روش مؤثر است. افراد می‌توانند سه احساس متفاوت که تجربه کرده‌اند را یادداشت کنند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند الگوهای تفکر منفی خود را شناسایی کرده و درک بهتری از آن‌ها پیدا کنند.
۳. تفکر مثبت
هر روز نوشتن سه چیز مثبت که در طول روز تجربه کرده‌اند، به افراد کمک می‌کند تا به جای تمرکز بر روی آسیب‌پذیری، به چیزهای خوب زندگی‌شان توجه کنند.
۴. مدیتیشن و تمرکز حواس
مدیتیشن نیز یک ابزار عالی است. افراد می‌توانند روزانه چند دقیقه را به مدیتیشن اختصاص دهند و سعی کنند روی نفس خود تمرکز کنند. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا آرامش بیشتری را تجربه کنند و احساس آسیب‌پذیری را کاهش دهند.
۵. تمرین‌های بدنی
فعالیت بدنی نیز بسیار مهم است. پیاده‌روی، یوگا یا هر نوع ورزشی که فرد دوست دارد، می‌تواند احساس کنترل بیشتری به او بدهد و به بهبود سلامت روان کمک کند.
۶. برنامه‌ریزی روزانه
تهیه یک برنامه روزانه و پایبندی به آن می‌تواند به افراد کمک کند تا احساس سازمان‌دهی و کنترل بیشتری داشته باشند و به کاهش احساس آسیب‌پذیری کمک کند.
۱. تقویت ارتباطات خانوادگی
ایجاد یک محیط گرم و محبت‌آمیز در خانواده به کودک احساس امنیت و پذیرش می‌دهد.
۲. تشویق به تعاملات اجتماعی
حضور در جمع‌های اجتماعی مانند کلاس‌ها و گروه‌های دوستانه، اعتماد به نفس و تعاملات مثبت را افزایش می‌دهد.
۳. آموزش پذیرش تفاوت‌ها
یادگیری اینکه تفاوت‌ها ارزشمند هستند، به کودکان کمک می‌کند تا از انزوای اجتماعی جلوگیری کنند.
۴. مدیریت تجربیات منفی
کمک به کودکان برای مدیریت تجربیات منفی، مانند تمسخر یا طرد شدن، باعث می‌شود که ارزش خود را حفظ کنند.
راهکارهای درمان طرحواره آسیب پذیری با «مشاور»
علاوه بر درمان‌های خانگی، روش‌های متعددی برای درمان طرحواره آسیب‌پذیری با مشاوره وجود دارد:
۱. مشاوره آنلاین
استفاده از خدمات مشاوره آنلاین به افراد این امکان را می‌دهد که نظرات و راهنمایی‌های حرفه‌ای دریافت کنند و احساسات خود را به راحتی مدیریت کنند.
۲. جلسات مشاوره فردی
جلسات مشاوره فردی می‌تواند به افراد کمک کند تا به بررسی ریشه‌های طرحواره آسیب‌پذیری خود بپردازند. این جلسات فرصتی برای شناسایی نقاط ضعف و پیدا کردن راه‌حل‌های مناسب هستند.
۳. گروه‌های حمایتی
پیوستن به گروه‌های حمایتی می‌تواند بسیار مؤثر باشد. افراد با دیگرانی که تجربیات مشابهی دارند، گفتگو می‌کنند و احساس همبستگی بیشتری را تجربه می‌کنند.
۴. کارگاه‌های آموزشی
شرکت در کارگاه‌های آموزشی مرتبط با مدیریت احساسات به افراد تکنیک‌های عملی می‌آموزد که می‌توانند در زندگی روزمره‌شان به کار ببرند.
۵. درمان شناختی-رفتاری (CBT)
این روش درمانی به افراد کمک می‌کند تا تفکرات و رفتارهای منفی خود را شناسایی کرده و آن‌ها را تغییر دهند. مشاوری که با این روش کار می‌کند می‌تواند به آن‌ها در ایجاد تغییرات مثبت کمک کند.
با استفاده از این راهکارها، افراد می‌توانند به طور مؤثری طرحواره آسیب‌پذیری را مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. در صورت نیاز به راهنمایی بیشتر، مشاوران خوشحال خواهند شد که کمک کنند!
۱. مشاوره فردی
گفتگو با مشاور به کودک کمک می‌کند تا احساسات و تجربیات خود را به اشتراک بگذارد و درک بهتری از مشکلات خود پیدا کند.
۲. کارگاه‌های گروهی
شرکت در کارگاه‌های گروهی، به کودکان این امکان را می‌دهد که در یک محیط امن با دیگران تعامل داشته باشند و مهارت‌های اجتماعی را بیاموزند.
۳. آموزش مهارت‌های اجتماعی
برگزاری جلسات آموزشی برای یادگیری مهارت‌های اجتماعی می‌تواند به کودکان در بهبود تعاملات کمک کند.
۴. درمان شناختی-رفتاری (CBT)
این نوع درمان به کودک کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی را شناسایی و تغییر دهد و احساسات بهتری نسبت به خود پیدا کند.
تله آسیب‌پذیری می‌تواند بر روابط و سلامت روان شما تأثیر بگذارد. با کلینیک بهارنو همراه شوید تا راهکارهای عملی برای مدیریت این احساس را بیاموزید.
