بعضی از ما آن‌قدر نگران ناراحت شدن دیگران هستیم که احساسات و خواسته‌های خودمان را پنهان می‌کنیم. شاید به‌خاطر ترس از طرد شدن، دعوا یا اینکه دیگران ما را دوست نداشته باشند. به این الگوی فکری و رفتاری در روان‌شناسی، «طرحواره مهرطلبی» گفته می‌شود. کسانی که دچار این طرحواره هستند، بیشتر وقت‌ها برای راضی نگه داشتن دیگران، خودشان را فراموش می‌کنند. در این مقاله می‌خواهیم با زبانی ساده، اما علمی، این موضوع را بهتر بشناسیم، نشانه‌های آن را در خود پیدا کنیم، فرقش را با مهربانی واقعی بفهمیم و یاد بگیریم چطور می‌شود کم‌کم از این الگو فاصله گرفت.
شرکت در کارگاه‌ها و جلسات گروهی کلینیک بهار نو، فرصتی عالی برای یادگیری مهارت‌های بیان نیازها و تقویت عزت نفس است؛ برای ثبت‌نام با ما در ارتباط باشید.
طرحواره مهرطلبی چیست؟
تا حالا شده چیزی ناراحتت کند اما به روی خودت نیاوری، فقط برای اینکه نکند کسی ناراحت بشود یا ازتو فاصله بگیرد؟ یا شده نیاز یا خواسته‌ای داشته باشی، اما نگویی… چون نمی‌خواهی کسی فکر کند خودخواهی یا زیادی توقع داری؟
اگر این احساس‌ها برایت آشناست، ممکن است با چیزی به نام «طرحواره مهرطلبی» درگیر باشی — الگویی ذهنی که خیلی‌ها، بدون اینکه بدانند، سال‌ها با آن زندگی می‌کنند.
در روان‌شناسی طرحواره‌درمانی، مهرطلبی یا طرحواره اطاعت و سرکوب خود (Subjugation Schema) یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه است که توسط دکتر جفری یانگ معرفی شده.
افراد دچار این طرحواره، باور دارند که برای حفظ رابطه، باید خواسته‌ها، احساسات و حتی خشم خودشون رو سرکوب کنن. به‌عبارت ساده‌تر، آن‌ها از ابراز خودِ واقعی‌شان می‌ترسند، چون نگرانند که دیگران ناراحت شوند، طردشان کنند یا کنترل اوضاع را از دست بدهند.
این افراد معمولاً خودشان را کنار می‌گذارند تا دیگران را راضی نگه دارند. اما هزینه‌ای که می‌پردازند، سنگین است: نارضایتی درونی، خشم سرکوب‌شده، و گاهی فرسودگی عاطفی.
طرحواره مهرطلبی چه تفاوتی با مهربانی یا اجتماعی بودن دارد؟
انسان‌ها ذاتاً اجتماعی‌اند. ما همه نیاز به ارتباط، محبت و پذیرش داریم. رفتارهای مهربانانه، کمک به دیگران و همدلی نشانه سلامت روانی‌اند — نه نشانه طرحواره مهرطلبی. اما در مهرطلبی، انگیزه‌ی فرد از ترس است، نه محبت.
افراد مهرطلب:
از روی ترس «نه» نمی‌گویند؛ نه از روی عشق.
احساسات‌شان را پنهان می‌کنند؛ نه به‌خاطر درک دیگران، بلکه از ترس واکنش منفی.
مرزهای شخصی‌شان را زیر پا می‌گذارند؛ نه برای کمک واقعی، بلکه برای حفظ رابطه به هر قیمتی.
در واقع، طرحواره مهرطلبی یک سازوکار بقا در دوران کودکی‌ست — زمانی که شاید تنها راه جلب محبت، اطاعت و سازش بی‌قیدوشرط بوده است.
تفاوت بین طرحواره مهرطلبی و فداکاری (Self-Sacrifice)
تفاوت بین طرحواره مهرطلبی و طرحواره فداکاری (Self-Sacrifice)، گرچه ظریف است، اما از نظر انگیزه درونی، هدف نهایی، و پیامدهای روانی تفاوت‌های معناداری دارد. این دو طرحواره در نگاه اول ممکن است شبیه به هم به نظر برسند، چون هر دو شامل توجه زیاد به نیازهای دیگران هستند، اما در عمق روان‌شناختی، تفاوت‌های مهمی دارند.
در ادامه، تفاوت‌های کلیدی بین آن‌ها را به‌صورت مقایسه‌ای توضیح می‌دهم:
نشانه‌های طرحواره مهرطلبی در کودکی و بزرگسالی
طرحواره مهرطلبی، درست مثل یک عادت ذهنی ناآگاهانه، از کودکی شکل می‌گیرد و تا بزرگسالی همراه فرد می‌ماند. شناخت نشانه‌های آن در هر دو مرحله زندگی به ما کمک می‌کند تا این الگو را بهتر بشناسیم و بتوانیم راه بهبود آن را پیدا کنیم.
طرحواره مهرطلبی در مردان و زنان: تفاوت‌ها و شباهت‌ها
طرحواره مهرطلبی در مردان و زنان هر دو ممکن است بروز پیدا کند، اما تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در نحوه‌ی تجربه و بیان آن وجود دارد. در هر دو جنس، این طرحواره باعث می‌شود افراد خواسته‌ها و احساسات خود را سرکوب کنند تا دیگران را راضی نگه دارند و از طرد یا ناراحتی جلوگیری کنند.
از نظر شباهت‌ها، هم مردان و هم زنان ممکن است به دلیل ترس از رد شدن یا طرد، خود واقعی‌شان را ابراز نکنند و مرزهای شخصی‌شان را رعایت نکنند. همچنین، هر دو گروه ممکن است به خشم سرکوب‌شده و نارضایتی درونی دچار شوند.
شباهت‌ها طرحواره مهرطلبی در مردان و زنان
- سرکوب خواسته‌ها و احساسات برای رضایت دیگران
- ترس از طرد شدن یا رد شدن
- ناتوانی در بیان نیازهای شخصی
- رعایت نکردن مرزهای شخصی
- تجربه خشم سرکوب‌شده و نارضایتی درونی
تفاوت طرحواره مهرطلبی در زنان و مردان
- زنان:
تمایل بیشتر به سازگاری و مراقبت از دیگران
بروز بیشتر رفتارهای فداکارانه و اطاعت‌پذیری
فشار اجتماعی و فرهنگی برای نشان دادن مهربانی و سازش
- مردان:
کمتر آشکار بودن طرحواره
بروز خشم پنهان و دوری از ابراز احساسات
تلاش برای کنترل دیگران به منظور پنهان کردن ضعف یا آسیب‌پذیری
فشار اجتماعی برای نشان ندادن ضعف و آسیب‌پذیری
روش‌های درمان و تمرین‌های عملی برای کنار آمدن با طرحواره مهرطلبی
طرحواره‌ی مهرطلبی، مثل یک صدای درونی است که مدام می‌گوید: «اگر نیازهای خودت را مطرح کنی، دیگران ناراحت می‌شوند!» اما خبر خوب این است که این صدا را می‌توان با تمرین، آگاهی و گام‌های کوچک، کم‌کم ضعیف کرد. در این‌جا، هم روش‌های خودیاری و هم درمان حرفه‌ای را مرور می‌کنیم:
۱. تمرین‌ها و راهکارهای خودیاری (بدون مراجعه به روانشناس)
این تمرین‌ها مناسب افرادی‌ست که می‌خواهند با مطالعه، خودآگاهی و تمرین شخصی، بهبود را شروع کنند:
✳️ .۱ آگاهی از افکار خودکار
هر بار که خواسته‌ای داری ولی نمی‌گویی، بنویس چرا؟
جمله‌هایی مثل «الان وقتش نیست»، «نکنه ناراحت بشه؟» را شناسایی کن.
✳️ .۲ تمرین گفتن «نه»
از موقعیت‌های ساده شروع کن: رد کردن تعارف غذا، نه گفتن به تماس تلفنی، یا نپذیرفتن وظایف اضافه.
اول جلوی آینه تمرین کن، بعد در دنیای واقعی اجرا کن.
✳️ .۳ نوشتن نیازهای شخصی
روزی یک‌بار بنویس: «من امروز به چه چیزی نیاز دارم؟»
این تمرین به مغزت یاد می‌دهد که تو هم حق داری نیاز داشته باشی.
✳️ .۴ تمرین «مهرطلبی سالم»
مهربان بودن خوب است، اما نه به قیمت فراموش کردن خودت.
به دیگران کمک کن، ولی زمانی که واقعاً می‌خواهی، نه از روی اجبار.
✳️ .۵ مدیتیشن و تنفس آگاهانه
مدیتیشن روزانه کمک می‌کند از فضای ذهنی مهرطلبی بیرون بیایی و احساساتت را بهتر درک کنی.
تمرین‌های تنفسی هنگام اضطراب از نه گفتن، بسیار مؤثرند.
۲. درمان طرحواره مهرطلبی با کمک روانشناس
اگر احساس کردی این الگو ریشه‌دار و تکرارشونده است و زندگی یا رابطه‌هایت را مختل کرده، مشاوره تخصصی توصیه می‌شود.
✳️ .۱ طرحواره‌درمانی (Schema Therapy)
روشی دقیق و عمیق برای شناسایی ریشه‌های این طرحواره از دوران کودکی
کمک می‌کند الگوهای فکری، احساسی و رفتاری ناسالم را بشناسی و جایگزین کنی
✳️ ۲ درمان شناختی رفتاری (CBT)
تمرکز بر افکار ناکارآمد مثل «من باید همیشه همه را راضی نگه دارم»
یادگیری پاسخ‌های سالم‌تر به خواسته‌های دیگران
✳️ .۳ درمان با تکنیک «صندلی خالی»
گفت‌وگوی ذهنی با بخش‌های مختلف وجودت (مثلاً کودک درون و بزرگسال سالم)
ابراز خشم سرکوب‌شده و احیای عزت‌نفس
✳️ .۴ تمرین مرزبندی در روابط
روانشناس بهت کمک می‌کند مرزهای سالم بین خودت و دیگران بسازی، بدون احساس گناه
✳️ .۵ درمان هیجان‌محور (EFT)
کمک می‌کند احساساتی مثل ترس از طرد شدن، تنهایی یا گناه را بشناسی و با آن‌ها تماس بگیری
🧠 یک جمله الهام‌بخش:
«نه گفتن به دیگران، گاهی یعنی بله گفتن به خودت.»
تست های طرحواره مهرطلبی
تست ها و پرسش‌نامه معتبر برای تشخیص طرحواره مهرطلبی (که در منابع علمی معمولاً تحت عنوان‌های Self-Sacrifice Schema یا Subjugation Schema شناخته می‌شود) به همراه توضیح کوتاه و لینک استفاده آنلاین معرفی شده‌اند:
🧪 تست‌های معتبر برای شناسایی طرحواره مهرطلبی
۱. پرسش‌نامه طرحواره یانگ (Young Schema Questionnaire – YSQ)
معتبرترین ابزار برای شناسایی طرحواره‌های ناسازگار اولیه از جمله مهرطلبی
دارای نسخه‌های کوتاه و بلند (YSQ-S3 و YSQ-L3)
سنجش دقیق ۱۸ طرحواره از جمله: فداکاری، اطاعت، رهاشدگی، نقص و شرم
۲. تست فارسی طرحواره درمانی (نسخه ترجمه شده YSQ-SF)
ترجمه‌شده توسط متخصصان روان‌شناسی ایرانی
قابل استفاده برای مراجعین فارسی‌زبان برای سنجش طرحواره‌هایی مانند مهرطلبی، اطاعت و تأییدطلبی
۳. تست مهرطلبی (تأییدطلبی) IDRlabs
تمرکز خاص بر ویژگی‌های مهرطلبانه و وابسته در روابط
ساده، روان، و بدون نیاز به دانش تخصصی
مناسب برای استفاده عمومی و خودشناسی اولیه
۴. تست سنجش فداکاری افراطی و نادیده‌گرفتن خود (Self-Sacrifice Schema Assessment)
تمرکز روی تمایل مزمن به اولویت دادن به دیگران
بررسی احساس گناه هنگام بیان نیازها
مفید برای افرادی با زمینه‌های اضطراب اجتماعی یا مرزهای نامشخص در روابط
