طرحواره اطاعت از الگوهای نادرست فکری است که باعث میشود فرد تحت فشار اجتماعی و انتظارات دیگران، خواستهها و نیازهای خود را نادیده بگیرد و صرفاً به دنبال رضایت دیگران باشد. افراد درگیر با طرحواره اطاعت احساس میکنند که باید همیشه تسلیم دیگران شوند تا از تنش یا رد شدن جلوگیری کنند. طرحواره اطاعت با ویژگیهایی همچون ناتوانی در بیان خواستهها، پیروی بیقید و شرط از دیگران، ترس از طرد شدن، و احساس قربانی بودن در روابط همراه است. این طرحواره معمولاً منجر به بروز خشم پنهان و در برخی موارد افسردگی میشود. این مقاله به تکنیک های طرحواره درمانی اطاعت می پردازد. هدف ما کمک به درک بهتر این طرحواره و ارائه راهحلهای عملی برای بهبود کیفیت زندگی است.
موانع را کنار بزنید! با مشاورههای طرحواره درمانی کلینیک بهارنو، به تغییرات مثبت برسید. برای تعیین وقت اقدام کنید!
طرحواره اطاعت چیست؟
طرحواره اطاعت (Subjugation Schema) از طرحواره های ناسازگار اولیه است که غالباً در کودکان شکل می گیرد. این طرح بهطور کلی به شرایطی اشاره دارد که فرد بهطور مداوم نیازها، خواستهها، و احساس خود را برای جلب رضایت دیگران سرکوب میکند. در این حالت، فرد برای جلوگیری از خشم، طرد شدن یا انتقاد دیگران، کنترل زندگیاش را به دست آنها میدهد و میتواند در مقابل دیگران تسلیم شود. در واقع طرحواره اطاعت به این معنی است که فرد برای جلوگیری از تنشها و به دست آوردن محبت و نگرانی، خودش را فدای دیگران میکند.
دو نوع عمده از این طرحواره وجود دارد:
- اطاعت از نیازها (تسلیم نیازها): سرکوب اولویتها و خواستههای فردی.
- اطاعت از احساسات (تسلیم شدن به احساسات): سرکوب احساسات، به ویژه احساس خشم، برای جلوگیری از درگیری و کشمکشهای بینفردی.
نشانه های طرحواره اطاعت
نشانههای طرحواره اطاعت (Subjugation Schema) میتوانند به شکلی ظریف یا آشکار در رفتارها و احساسات افراد بروز پیدا کنند. افرادی که دچار این طرحواره هستند، احساس میکنند باید نیازها و خواستههای دیگران را به خواستههای خود ترجیح دهند و اغلب از بیان نیاز و احساسات شان خودداری میکنند. برخی از نشانههای اصلی طرحواره اطاعت را بخوانید:
۱. عدم توانایی در بیان خواستهها و نیازها
افراد با طرحواره اطاعت، بهطور مداوم از بیان نیازها و خواستههای خود اجتناب میکنند. آنها بر این باورند که اگر خواستههای خود را ابراز کنند، ممکن است با تنش، طرد شدن، یا انتقاد مواجه شوند. به طور مثال فردی که همیشه برای جلوگیری از بحث و اختلافنظر، به نیازهای دیگران پاسخ میدهد؛ هیچگاه نیازهای خود را بیان نمیکند.
۲. احساس سنگینی و فشار درونی
افراد درگیر طرحواره اطاعت احساس میکنند که مجبورند همیشه به دیگران خدمت کنند یا از نیازهای آنها پیروی کنند. این حس میتواند منجر به بروز خشم و ناامیدی در درون فرد شود. با اینحال، این خشم معمولاً بهصورت پنهان و نه آشکار بروز میکند. به طور مثال فردی که بهطور مداوم احساس میکند که در یک رابطه تمام وظایف را بر عهده دارد و هرگز فرصت ابراز نیازهای خود را ندارد.
۳. ناتوانی در گرفتن تصمیمات مستقل
افراد دچار طرحواره اطاعت به سختی میتوانند تصمیمات شخصی بگیرند و به طور مداوم به تایید دیگران وابسته هستند. آنها از این میترسند که تصمیمات شخصیشان ممکن است موجب ناراحتی یا انتقاد دیگران شود. این افراد همیشه در زندگی خود تصمیمات را بر اساس خواستههای دیگران میگیرد و از اینکه تصمیمی برخلاف میل دیگران بگیرد، نگران هستند.
۴. احساس قربانی بودن در روابط
این افراد ممکن است در طولانیمدت احساس کنند که در روابط خود، قربانی شدهاند. آنها احساس میکنند که همیشه از دیگران پیروی کرده و نیازهای خود را سرکوب کردهاند، و این موضوع میتواند آنها را از نظر عاطفی فرسوده کند. به طور مثال فردی که همیشه در رابطهای تلاش کرده نیازهای شریک زندگیاش را برآورده کند و هیچگاه خواستههای خودش را مطرح نکرده، ممکن است بعد از مدتی احساس کند که دیگر قادر به ادامه این وضعیت نیست.
۵. پذیرش بیقید و شرط دستورات دیگران
یکی دیگر از نشانههای طرحواره اطاعت، پیروی بدون چون و چرا از دستورات و خواستههای دیگران است، حتی اگر این دستورات مخالف میل درونی فرد باشد. افراد با این طرحواره معمولاً احساس میکنند که اگر مخالفت کنند، پیامدهای منفی به دنبال خواهد داشت. این افراد همیشه بدون هیچ اعتراضی دستورات رئیس یا دوستان خود را انجام میدهند، حتی اگر مخالف آن باشند.
۶. افزایش وابستگی به دیگران
این افراد بهطور مداوم به دیگران وابسته میشوند و نمیتوانند بدون تایید یا کمک دیگران تصمیمگیری کنند. این وابستگی میتواند آنها را از زندگی مستقل باز دارد. حتی در امور روزمره نیز بدون تایید و راهنمایی دیگران احساس ناتوانی میکنند.
۷. خشم پنهان و افسردگی
سرکوب خواستهها و نیازهای شخصی و پیروی مداوم از دیگران، در طولانیمدت میتواند منجر به بروز احساسات منفی همچون خشم پنهان یا افسردگی شود. این افراد ممکن است به طور پنهانی از شرایط خود ناراضی باشند اما نتوانند آن را بیان کنند. این افراد بهظاهر همیشه آرام و مطیع هستند، اما درونی پر از خشم و ناامیدی دارند که به مرور به افسردگی منجر میشوند.
عوامل ایجاد کننده طرحواره اطاعت
طرحواره اطاعت نتیجه تجربیات مکرری است که در آن فرد یاد میگیرد نیازها و احساساتش بیاهمیت است و برای اجتناب از تنش یا طرد شدن باید همیشه تابع دیگران باشد. عواملی مانند والدین کنترلگر، تربیت مبتنی بر ترس، الگوهای رفتاری اطاعتگونه والدین، نیاز به جلب محبت، سرکوب احساسات و نیازهای شخصی، و تجربیات مکرر طرد یا انتقاد، همگی در ایجاد و تقویت این طرحواره نقش مهمی ایفا میکنند.
این طرحواره تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد که به مرور زمان الگوی فکری و رفتاری فرد را شکل میدهند. در ادامه، عواملی که منجر به ایجاد این طرحواره میشوند، بهطور دقیق و با مثال توضیح داده شدهاند:
۱. والدین کنترلگر و مستبد
یکی از مهمترین عوامل ایجاد طرحواره اطاعت، حضور والدینی است که بیش از حد کنترلگر و مستبد هستند. این والدین به فرزندانشان اجازه نمیدهند تا نظرات و احساسات خود را ابراز کنند. وقتی کودک سعی میکند تصمیمی بگیرد یا نیازهایش را مطرح کند، والدین او را سرزنش یا حتی تنبیه میکنند. در نتیجه، کودک یاد میگیرد که برای جلوگیری از درگیری، باید خواستههای خود را سرکوب کند.
۲. تربیت بر اساس ترس از تنبیه
در برخی خانوادهها، کودکان به دلیل ترس از تنبیه یا تحقیر، به مرور زمان تسلیم دیگران میشوند. این خانوادهها با استفاده از تهدید و ترس، کودک را وادار میکنند که همواره مطیع باشد. این شرایط باعث میشود که کودک به جای بیان نیازهای خود، آنها را سرکوب کرده و در نتیجه، طرحواره اطاعت در او شکل بگیرد.
۳. الگوهای رفتاری والدین
اگر والدین یا سایر افراد مهم زندگی کودک، خود افرادی باشند که نیازهایشان را سرکوب میکنند و بهطور مداوم از دیگران اطاعت میکنند، کودک این الگو را مشاهده کرده و به عنوان رویکردی برای زندگی خود انتخاب میکند. این الگوی رفتاری بهطور ناخودآگاه در کودک شکل میگیرد و او نیز همان الگوی اطاعت را در بزرگسالی ادامه میدهد.
۴. نیاز به جلب محبت و تایید
برخی از کودکان یاد میگیرند که تنها زمانی مورد محبت و تایید قرار میگیرند که نیازها و خواستههای دیگران را بر خواستههای خود ترجیح دهند. این کودکان برای دریافت عشق و محبت، بهمرور زمان خود را مجبور به اطاعت میکنند. در این شرایط، کودک باور میکند که ارزش او فقط در صورتی دیده میشود که مطابق خواستههای دیگران رفتار کند.
۵. سرکوب احساسات و نیازهای شخصی
یکی دیگر از عواملی که میتواند منجر به شکلگیری طرحواره اطاعت شود، این است که کودک به طور مداوم یاد بگیرد که بیان احساسات و نیازهای شخصی او بیارزش است. این کودکان به دلیل عدم توجه و حمایت از سوی والدین یا دیگران، احساس میکنند که نیازهای آنها اهمیت ندارد و نباید آنها را ابراز کنند. این فرایند باعث سرکوب نیازها و خواستههای شخصی میشود و در نهایت منجر به شکلگیری طرحواره اطاعت میگردد.
۶. تجربیات مکرر طرد یا انتقاد
کودکان با تجربههای مکرر طرد شدن یا مورد انتقاد قرار گرفتن، بهویژه از سوی افراد مهم زندگی خود، به این نتیجه میرسند که بهتر است برای جلوگیری از تنشها و طرد شدن، همیشه مطیع باشند. این عامل باعث میشود که فرد به جای بیان احساسات و نیازهای واقعی خود، همیشه مطابق میل دیگران رفتار کند.
تکنیک های درمان طرحواره اطاعت
درمان طرحواره اطاعت نیاز به تکنیکهای متنوعی دارد که هر کدام به فرد کمک میکند تا با شناخت و تغییر الگوهای فکری و رفتاری خود، بتواند نیازهایش را بهطور سالم و بدون ترس بیان کند. تکنیک های مشاوره فردی برای درمان طرحواره اطاعت، آموزش ابراز وجود، بازسازی طرحواره، مدیریت خشم، و ایجاد مرزهای سالم است. با این تکنیکها و راهکارهای درمانی برای طرحواره اطاعت آشنا شوید:
۱. آموزش ابراز وجود (Assertiveness Training)
یکی از موثرترین راهکارها برای درمان طرحواره اطاعت، آموزش ابراز وجود است. در این تکنیک، فرد یاد میگیرد که بهطور مناسب و بدون خشونت، احساسات و نیازهای خود را بیان کند. این فرایند به فرد کمک میکند تا مرزهای شخصی خود را تقویت کرده و از احساس گناه یا ترس از ناراحتی دیگران جلوگیری کند.
۲. شناخت و شناسایی الگوهای فکری ناسالم (Cognitive Restructuring)
در این تکنیک، فرد با کمک درمانگر به شناسایی و تغییر افکار ناکارآمد و طرحوارههای نادرست خود میپردازد. این تکنیک بر اساس شناختدرمانی (CBT) استوار است و به فرد کمک میکند تا باورهای خود را بررسی کرده و الگوهای فکری سالمتری جایگزین کند.
۳. ایجاد مرزهای سالم (Boundary Setting)
یادگیری ایجاد مرزهای سالم در روابط، یکی از کلیدیترین راهکارهای درمان طرحواره اطاعت است. فرد باید بداند که نیازها و احساساتش به همان اندازه مهم است که نیازهای دیگران. با تمرین ایجاد مرزهای شخصی، فرد میتواند از خود در مقابل سوءاستفادههای عاطفی محافظت کند.
۴. تکنیک بازسازی طرحواره (Schema Reparenting)
در این روش، درمانگر نقش والد حمایتی و مهربان را برای بیمار ایفا میکند تا فرد بتواند احساس امنیت و اعتماد به نفس بیشتری در بیان نیازها و احساسات خود پیدا کند. این تکنیک به تقویت حس ارزشمندی و اهمیت دادن به نیازهای فرد کمک میکند.
۵. خودآگاهی و مراقبت از خود (Self-awareness and Self-care)
این تکنیک شامل آموزش به فرد برای شناخت بهتر از خود و مراقبت از نیازهای جسمی و روانیاش است. افرادی که با طرحواره اطاعت مواجه هستند، اغلب نیازهای خود را نادیده میگیرند. با یادگیری مراقبت از خود، فرد یاد میگیرد که به خود اهمیت بدهد و نیازهایش را در اولویت قرار دهد.
۶. آموزش مدیریت خشم (Anger Management)
بسیاری از افرادی که با طرحواره اطاعت زندگی میکنند، بهطور ناخواسته خشم خود را سرکوب میکنند که این سرکوب به بروز خشم منفعل یا انفجارهای ناگهانی منجر میشود. آموزش مدیریت خشم به فرد کمک میکند تا احساسات خود را بهدرستی شناسایی و مدیریت کند.
۷. تمرین مراقبه و مدیتیشن (Meditation and Mindfulness)
تمرینات ذهنآگاهی به فرد کمک میکند تا در لحظه حال زندگی کند و به احساسات و نیازهای خود آگاهتر باشد. این تکنیک باعث میشود فرد کمتر به دیگران وابسته شود و تمرکز بیشتری بر روی نیازهای خود داشته باشد.
۸. درمان گروهی (Group Therapy)
شرکت در جلسات درمان گروهی به فرد کمک میکند تا در محیطی امن و حمایتی، تجربههای مشابه دیگران را بشنود و از تجربیات آنها بیاموزد. این تکنیک همچنین باعث میشود فرد احساس کند که تنها نیست و دیگران نیز با مشکلات مشابه روبرو هستند.
۹. نویسندگی درمانی (Therapeutic Writing)
نوشتن احساسات و تجربیات شخصی در قالب روزنوشت یا داستان میتواند به فرد کمک کند تا احساسات سرکوبشده خود را بیان کرده و بهطور غیرمستقیم با مشکلات و الگوهای فکری خود روبرو شود. این تکنیک به افزایش خودآگاهی و تخلیه روانی کمک میکند.
۱۰. بازسازی روابط بینفردی (Rebuilding Interpersonal Relationships)
در این تکنیک، فرد با تمرکز بر ایجاد روابط سالمتر و متوازنتر، یاد میگیرد که چگونه نیازهای خود را در روابط ابراز کند و از سوءاستفادههای عاطفی جلوگیری کند. این بازسازی باعث تقویت احساس ارزشمندی در فرد میشود.
بیشترین افراد درگیر با طرحواره اطاعت کدام گروه سنی هستند؟
طرحواره اطاعت بیشتر در افرادی دیده میشود که در طول زندگی خود به دلایل مختلف از نیازها و خواستههایشان چشمپوشی کرده و تسلیم خواستههای دیگران شدهاند. این طرحواره معمولاً به دلیل شرایط خاصی در دوران کودکی و یا نوجوانی شکل میگیرد و میتواند افراد را به سمتی سوق دهد که بهطور مداوم نیازهای دیگران را به نیازهای خود اولویت دهند.
طرحواره اطاعت معمولاً در دوران نوجوانی و بزرگسالی اولیه بیشتر بروز پیدا میکند. این دوره زمانی است که افراد وارد محیطهای اجتماعی جدیدی میشوند و تعاملات بیشتری با دیگران دارند. افرادی که در دوران کودکی و نوجوانی با والدین یا سرپرستان کنترلگر و انتقادگر زندگی کردهاند، در بزرگسالی نیز این الگو را به سایر روابط خود منتقل میکنند.