اختلال اضطراب جدایی به ترس یا نگرانی غیرعادی از جدایی از افرادی که فرد به آنها وابسته است گفته میشود. این اختلال در کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان ممکن است بروز کند و معمولاً به دلیل عوامل ژنتیکی، محیطی، تجربیات آسیبزا، و سبکهای دلبستگی شکل میگیرد. اضطراب جدایی در کودکان، معمولاً در سنین ۶ ماهگی تا ۳ سالگی ظاهر میشود، علائم این اختلال شامل گریه، دلدرد، بیخوابی و ترس از آسیب دیدن عزیزان است. درمان این اختلال شامل روشهای مختلفی مانند درمان شناختی-رفتاری، درمان با رویکرد دلبستگی، و در برخی موارد دارودرمانی است. در بزرگسالان، اضطراب جدایی ممکن است به دلیل وابستگیهای عاطفی شدید و تجربیات گذشته بروز یابد. این مقاله به بررسی علل، علائم و روشهای درمانی در گروههای سنی مختلف میپردازد و راهکارهایی برای مدیریت و درمان اضطراب ارائه میدهد.
اگر شما یا فرزندتان با ترس از جدایی، نگرانیهای افراطی یا دلدردهای بیدلیل مواجه هستید!
درمانگران متخصص بهارنو با جدیدترین روشهای روانشناسی به شما کمک میکنند تا این اضطراب را برای همیشه پشت سر بگذارید.
همین حالا با ما تماس بگیرید یا نوبت مشاوره آنلاین رزرو کنید و اولین قدم را بهسوی آرامش بردارید.
تعریف و شناخت اضطراب جدایی
اضطراب جدایی (Separation Anxiety) در روانشناسی به ترس یا نگرانی بیش از حد و مداوم از جدا شدن از افرادی که فرد به آنها دلبستگی عاطفی دارد، گفته میشود. این اضطراب معمولاً با احساس ناامنی، بیقراری و نگرانی از آسیب دیدن خود یا عزیزان همراه است.
بهطور معمول، اضطراب جدایی مانند اضطراب تنهایی در کودکان خردسال (۶ ماهگی تا ۳ سالگی) دیده میشود، اما اگر این اضطراب با شدت زیاد و برای مدت طولانی ادامه یابد و در عملکرد روزمره فرد اختلال ایجاد کند، بهعنوان یک اختلال روانشناختی شناخته میشود.
فرض کنید کودکی که به مهدکودک میرود، هنگام جدا شدن از مادرش بهشدت گریه میکند، از رفتن امتناع میورزد و حتی ممکن است از دلدرد یا سردرد شکایت کند. این واکنشها، نمونهای از اضطراب جدایی در کودکان است.
در بزرگسالان هم میتواند رخ دهد؛ برای مثال، فردی که هنگام دور شدن از شریک زندگیاش دچار نگرانی شدید و بیقراری میشود، نشانههایی از اضطراب جدایی را تجربه میکند.
اختلال اضطراب جدایی چه زمانی ایجاد میشود؟
اختلال اضطراب جدایی معمولاً زمانی بهوجود میآید که احساس نگرانی و ناراحتی از جدا شدن از افراد عزیز، بیش از حد و غیرعادی شود. همه ما در دورانهایی از زندگی، مخصوصاً کودکی، وقتی از مادر یا پدرمان دور میشدیم، احساس ناراحتی یا دلتنگی میکردیم. این احساس در بیشتر مواقع طبیعی است.
اما زمانی که این ناراحتی خیلی شدید باشد، مدت زیادی طول بکشد، و باعث اختلال در زندگی روزمره فرد شود (مثلاً نخواهد برود مدرسه یا نتواند بخوابد)،
میگوییم که ممکن است فرد دچار اختلال اضطراب جدایی شده باشد.
✅ بهطور طبیعی، اضطراب جدایی بین ۶ ماهگی تا حدود ۳ سالگی در کودکان دیده میشود. این اضطراب نشانهای از رشد سالم ذهن کودک است. اما:
اگر کودک بعد از سن ۵ یا ۶ سالگی هنوز بهشدت از جدا شدن از والدین میترسد،
یا وقتی باید به مدرسه برود دچار دلدرد، تهوع، یا گریههای شدید میشود،
یا مدام نگران است که برای پدر یا مادرش اتفاق بدی بیفتد،
در این صورت، ممکن است با اختلال اضطراب جدایی روبهرو باشیم.
این اختلال فقط مخصوص کودکان نیست. گاهی نوجوانان و حتی بزرگسالان هم دچار اضطراب جدایی میشوند. مثلاً فردی که در یک رابطه عاطفی خیلی وابسته است، وقتی شریک زندگیاش چند روز در سفر باشد، ممکن است دچار بیقراری شود، نتواند تمرکز کند یا بخوابد، دائم نگران سلامتی یا وفاداری طرف مقابل باشد.
این حالتها اگر شدید باشند و زندگی فرد را مختل کنند، میتوانند نشانهای از همین اختلال باشند. اختلال اضطراب جدایی زمانی ایجاد میشود که نگرانی از جدا شدن از یک شخص نزدیک، بهشکلی افراطی، غیرطبیعی و طولانیمدت بروز کند. این اختلال ممکن است در کودکان (بهویژه بعد از ۵ سالگی)، نوجوانان یا حتی بزرگسالان دیده شود.
علت بروز اضطراب جدایی چیست؟
برخلاف اضطراب اجتماعی اضطراب جدایی معمولاً در واکنش به دوری یا جدایی از افرادی که برای فرد مهم و وابسته هستند، بروز میکند. این اضطراب میتواند در کودکان، بزرگسالان و حتی در هر سنی ظاهر شود. علت بروز اضطراب جدایی میتواند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، اجتماعی و تجربیات فردی باشد. در اینجا برخی از علل مهم بروز این اختلال آورده شده است:
✅ عوامل ژنتیکی و زیستی
دستگاه عصبی و شیمی مغز: برخی از افراد ممکن است بهطور طبیعی بهدلیل ساختار مغز و سطح تعادل شیمیایی بدنشان، مستعد اضطراب بیشتری باشند. این افراد بیشتر از دیگران به محرکهای استرسزا واکنش نشان میدهند.
سابقه خانوادگی: اگر در خانواده فرد، سابقه اختلالات اضطرابی یا افسردگی وجود داشته باشد، احتمال بروز اضطراب جدایی بیشتر است. این میتواند به دلیل وراثت یا محیط خانوادگی مشابه باشد.
✅ عوامل محیطی
تجربیات منفی در دوران کودکی: وقایع استرسزا یا آسیبزا مانند جدایی والدین، طلاق، مرگ یا بیماری عزیزان، تغییر مکان و محیط زندگی، یا سوءاستفادههای عاطفی و جسمی میتوانند موجب بروز اضطراب جدایی شوند.
تجربه آسیبهای عاطفی: کودکانی که تجربه آسیبهای عاطفی یا جداییهای طولانی از والدین یا مراقب اصلی دارند، بیشتر ممکن است به اضطراب جدایی دچار شوند.
✅ سبک دلبستگی
دلبستگی ناایمن: سبکهای دلبستگی که در دوران کودکی بهوجود میآید میتواند تأثیر زیادی بر اضطراب جدایی در بزرگسالی داشته باشد. کودکانی که تجربه دلبستگی ناایمن به والدین یا مراقبان خود دارند، ممکن است در بزرگسالی نیز با مشکلاتی مانند اضطراب جدایی روبرو شوند.
دلبستگی وابسته: برخی کودکان ممکن است بهطور غیرعادی به والدین خود وابسته شوند. این وابستگی شدید ممکن است موجب اضطراب جدایی شود.
✅ مشکلات خانوادگی و روابط
مشکلات خانوادگی: در خانوادههای دچار مشکلات جدی مانند طلاق، جداییهای طولانی یا غیبت طولانی والدین، اضطراب جدایی بیشتر دیده میشود. این شرایط میتواند به احساس ناامنی و عدم اعتماد در کودک یا فرد بالغ منجر شود.
اضطراب والدین: زمانی که والدین خود دچار اضطراب یا مشکلات روانی باشند، این اضطراب میتواند به کودکان منتقل شود و موجب بروز اضطراب جدایی در آنها شود.
✅ مسائل روانشناختی و اجتماعی
ترس از طرد شدن یا ناکامی: فردی که تجربه طرد شدن یا ناکامیهای اجتماعی در گذشته داشته است، ممکن است نسبت به جدا شدن از افراد مهم احساس ترس شدید داشته باشد.
شخصیت وابسته یا حساس: افرادی که شخصیتی حساس، وابسته و یا نیازمند به تایید دیگران دارند، بیشتر مستعد بروز اضطراب جدایی هستند. آنها ممکن است جدایی را تهدیدی برای خود یا روابطشان بدانند.
✅ عوامل دیگر
تغییرات بزرگ زندگی: تغییرات عمده در زندگی مثل تغییر مدرسه، خانه، مهاجرت یا شروع به کار جدید میتواند استرس زیادی ایجاد کند و موجب اضطراب جدایی شود.
مشکلات در مرزهای شخصی: اگر فردی نتواند مرزهای سالمی در روابط خود ایجاد کند و درگیر وابستگی شدید به دیگران باشد، ممکن است به اضطراب جدایی دچار شود.
🔍 علائم اختلال اضطراب جدایی در کودکان
کودکانی که به این اختلال دچارند، هنگام جدایی از والدین یا افراد وابسته، احساس ناامنی و ترس شدید دارند. این ترس گاهی خودش را به شکل ناراحتی جسمی یا رفتاری نشان میدهد. مهمترین نشانهها عبارتاند از:
🧠 علائم اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان
بزرگسالان هم ممکن است این اختلال را تجربه کنند، بهویژه اگر در کودکی هم سابقهی اضطراب جدایی داشته باشند یا درگیر یک رابطهی وابسته شده باشند. علائم این اختلال در بزرگسالی ممکن است کمتر دیده شود اما تأثیر عمیقتری بر زندگی فرد بگذارد.
🧠 راههای تشخیص اختلال اضطراب جدایی
تشخیص اختلال اضطراب جدایی، یک فرآیند دقیق و گامبهگام است که معمولاً توسط روانشناس، روانپزشک یا مشاور متخصص و درمانگر اضطراب انجام میشود. برخلاف ترسها و نگرانیهای طبیعی، در این اختلال علائم شدید، طولانیمدت و خارج از حد انتظار هستند.
✅ مراحل معمول تشخیص اضطراب جدایی
مصاحبه بالینی با فرد یا کودک (و خانوادهاش):
مشاور یا درمانگر ابتدا با فرد و در صورت نیاز با والدین یا اطرافیانش صحبت میکند. در این گفتوگو به دنبال درک دقیق علائم، شدت آنها، مدت زمان بروز، و تأثیرشان بر زندگی روزمره است.
بررسی تاریخچه خانوادگی و عاطفی:
بررسی میشود که آیا در خانواده یا زندگی گذشته فرد سابقه اضطراب، وابستگی زیاد یا جداییهای ناگهانی (مثلاً مهاجرت، طلاق، مرگ عزیزان) وجود داشته یا خیر.
استفاده از پرسشنامههای روانشناختی:
گاهی برای بررسی بهتر، از ابزارهای استاندارد مثل پرسشنامههای اضطراب کودکان (مثل SCARED)، یا ابزارهای مخصوص بزرگسالان استفاده میشود. این پرسشنامهها به روشن شدن شدت و نوع علائم کمک میکنند.
بررسی طول مدت علائم:
برای اینکه بتوان تشخیص اختلال داد، علائم باید حداقل ۴ هفته در کودکان و ۶ ماه در بزرگسالان ادامه داشته باشند و در عملکرد روزانه اختلال ایجاد کرده باشند.
افتراق با دیگر اختلالات روانی:
برخی علائم ممکن است مشابه دیگر اختلالات (مثل اضطراب فراگیر، فوبیا، افسردگی، یا وسواس) باشند. بنابراین تشخیص دقیق نیاز به دقت زیاد دارد تا از اشتباه جلوگیری شود.
اضطراب جدایی فقط یک نگرانی کودکانه نیست؛ ممکن است باعث افت تحصیلی، بیخوابی، یا حتی وابستگی شدید در بزرگسالی شود.
اگر درمان نشود، میتواند کیفیت زندگی فرد را کاملاً مختل کند و روابطش را بهخطر بیندازد.
رواندرمانگران باتجربه کلینیک بهارنو با رویکردهای علمی و تخصصی، به درمان اضطراب جدایی در هر سنی کمک میکنند.
📞 با ما تماس بگیرید و مسیر درمان را حرفهای آغاز کنید.
✅ درمان اضطراب جدایی
اضطراب جدایی بهعنوان یکی از اختلالات شایع در سنین مختلف، نیازمند مداخله و درمان مناسب است تا فرد بتواند به تدریج احساس امنیت و استقلال بیشتری پیدا کند. درمان اضطراب جدایی معمولاً به شیوههای مختلفی انجام میشود که بسته به سن، شدت اضطراب و ویژگیهای فردی فرد متفاوت است. روشهای درمانی عمومی و مشاوره فردی شامل موارد زیر میشود:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT)
این روش یکی از مؤثرترین درمانها برای اضطراب جدایی است که به افراد کمک میکند تا افکار و باورهای غیرمنطقی یا اضطرابآور خود را شناسایی و تغییر دهند. در این روش، فرد یاد میگیرد که چگونه به موقعیتهای جدایی بدون ایجاد اضطراب واکنش نشان دهد. - درمان با رویکرد دلبستگی
این درمان به بررسی و اصلاح الگوهای دلبستگی ناایمن که در طول زمان شکل گرفتهاند میپردازد. از این طریق، افراد میتوانند روابط سالمتری با دیگران ایجاد کرده و وابستگیهای افراطی را کاهش دهند. - آموزش مهارتهای تنظیم هیجان
افراد در طول درمان یاد میگیرند که چگونه احساسات خود را بهطور سالم مدیریت کنند و با استفاده از تکنیکهای آرامشبخشی، مثل تمرینهای تنفسی و مدیتیشن، اضطراب خود را کاهش دهند. - برنامههای تدریجی جدایی
در بسیاری از موارد، ایجاد جدا شدنهای کوتاهمدت و افزایش تدریجی آنها میتواند به کاهش اضطراب کمک کند. این روش معمولاً در درمان کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است. - پشتیبانی از خانوادهها
در بسیاری از موارد، نقش خانواده در درمان اضطراب جدایی بسیار مهم است. والدین باید نحوه برخورد صحیح با موقعیتهای اضطرابآور را بیاموزند و محیطی امن و آرام برای فرد فراهم کنند. - در صورت لزوم، دارودرمانی
در موارد شدیدتر و زمانی که درمانهای غیر دارویی مؤثر نباشند، ممکن است داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی تحت نظر پزشک تجویز شوند تا علائم اضطراب کاهش یابد.
✅ درمان اضطراب جدایی در نوزادان
اضطراب جدایی در نوزادان معمولاً بین ۶ تا ۱۸ ماهگی بروز میکند و بیشتر به دلیل تغییرات محیطی و طبیعی بودن این سن است. نوزادان هنوز قادر به درک مفهوم زمان و دوری از والدین نیستند، اما میتوان از روشهایی برای آرام کردن آنها استفاده کرد.
راهکارها:
- بازی قایم باشک: این بازی ساده به نوزاد کمک میکند تا یاد بگیرد که افراد پس از ناپدید شدن، دوباره برمیگردند.
- خداحافظی آرام: وقتی میخواهید نوزاد را ترک کنید، خداحافظی کوتاه و آرام بدون ایجاد تنش میتواند مفید باشد.
- ایجاد روتین: داشتن برنامه منظم برای خواب، غذا و بازی باعث میشود نوزاد احساس امنیت بیشتری داشته باشد.
- استفاده از شیء آرامبخش: مانند یک عروسک یا لباس والدین که میتواند حس امنیت را در نوزاد تقویت کند.
✅ درمان اضطراب جدایی در کودکان پیشدبستانی
کودکان پیشدبستانی بهطور طبیعی ممکن است اضطراب جدایی را تجربه کنند. در این سن، جدایی از والدین ممکن است به دلیل شروع فعالیتهای جدید مانند ورود به مهدکودک یا پیشدبستانی، فشار بیشتری بیاورد.
راهکارها:
- تمرین جداییهای کوتاه: ترک کوتاهمدت کودک و برگشت سریع میتواند به کودک کمک کند تا به تدریج با جدایی کنار بیاید.
- ساختن روتینهای ثابت: برای خواب، صبحانه و دیگر فعالیتها یک برنامه ثابت داشته باشید تا کودک احساس امنیت بیشتری کند.
- استفاده از شیء آرامبخش: مثل یک پتوی نرم یا عروسک که کودک آن را در هنگام جدایی همراه داشته باشد.
- حفظ ثبات: به کودک اطمینان دهید که بهزودی برمیگردید و برای خداحافظی لحظات کوتاهی را صرف کنید.
✅ درمان اضطراب جدایی در کودکان دبستانی
کودکان دبستانی با ورود به مدرسه و تجربه جداییهای طولانیتر از خانه ممکن است اضطراب جدایی را تجربه کنند. درمان در این سن معمولاً شامل پشتیبانی عاطفی و تمرینهای مستقل شدن است.
راهکارها:
- برنامهریزی تدریجی: تمرین جداییهای کوتاهمدت، مثل رفتن به خانه دوستان یا حضور در فعالیتهای خارج از خانه.
- تقویت مهارتهای اجتماعی: تشویق کودک به بازیهای گروهی و تعامل با همکلاسیها برای تقویت حس اعتماد به نفس.
- پشتیبانی از معلمان: همکاری با معلمان و مشاور مدرسه برای ایجاد محیطی امن و راحت برای کودک.
- تشویق به ابراز احساسات: از کودک بخواهید احساسات خود را از طریق نقاشی یا صحبت کردن بیان کند.
✅ درمان اضطراب جدایی در بزرگسالان
در بزرگسالان، اضطراب جدایی معمولاً ریشه در تجربیات گذشته یا سبک دلبستگی ناایمن دارد. درمان در این گروه سنی ممکن است نیازمند مشاوره و در مواردی دارودرمانی باشد.
راهکارها:
- درمان شناختی-رفتاری (CBT): کمک به فرد برای تغییر افکار منفی و اضطرابآور مرتبط با جدایی از افراد مهم.
- درمان با رویکرد دلبستگی: کمک به فرد برای درک الگوهای دلبستگی ناایمن و ایجاد روابط سالمتر.
- آموزش مهارتهای خودمراقبتی و استقلال: تقویت تواناییهای فردی و کاهش وابستگیهای عاطفی.
- رواندرمانی بلندمدت: برای بررسی و اصلاح ریشههای اضطراب، از جمله روابط خانوادگی و تجربیات گذشته.
- در صورت نیاز، داروهای ضد اضطراب: تحت نظر پزشک برای کاهش علائم شدید اضطراب.
سؤالات متداول
❓ چه عواملی باعث تشدید اختلال اضطراب جدایی میشوند؟
اضطراب جدایی میتواند تحت تأثیر عواملی مانند تغییرات ناگهانی در زندگی، مشکلات خانوادگی، یا حتی فشارهای اجتماعی تشدید شود. عواملی مانند جدایی یا مرگ والدین، تغییر مکان یا مدرسه، تجربههای منفی قبلی، یا حتی محیطهای پر استرس میتوانند این اختلال را تشدید کنند.
❓ درمان اختلال اضطراب جدایی: دارویی یا رواندرمانی؟
درمان اضطراب جدایی بسته به شدت و نوع اختلال ممکن است شامل دارودرمانی و رواندرمانی باشد. در بسیاری از موارد، درمان شناختی-رفتاری (CBT) بهعنوان یکی از مؤثرترین روشها برای درمان این اختلال شناخته شده است. داروهای ضد اضطراب در موارد شدیدتر ممکن است تجویز شوند، اما درمانهای روانشناختی معمولاً اولین خط درمانی هستند.
❓ نقش والدین در مدیریت اضطراب جدایی در کودکان چیست؟
والدین نقش مهمی در کاهش اضطراب جدایی در کودکان دارند. آنها میتوانند با ایجاد یک محیط امن، ثابت و پیشبینیپذیر برای کودک، اعتماد به نفس او را تقویت کنند. همچنین، والدین باید با آرامش و بدون ایجاد اضطراب از کودک جدا شوند و با استفاده از روشهای تدریجی، کودک را به مدیریت جدایی آموزش دهند.
❓ آیا اختلال اضطراب جدایی با گذر زمان از بین میرود؟
اختلال اضطراب جدایی بهطور طبیعی در همه افراد با گذر زمان از بین نمیرود. در بسیاری از موارد، اگر درمان مناسب انجام نشود، این اضطراب میتواند تا بزرگسالی ادامه یابد. بهویژه در کودکان، اگر از درمان و پشتیبانی مناسب استفاده نشود، اضطراب جدایی میتواند موجب مشکلات روانی دیگر در آینده شود.
❓ آیا این اختلال میتواند به دیگر بیماریهای روانی منجر شود؟
بله، اضطراب جدایی در صورت عدم درمان ممکن است به دیگر اختلالات روانی مانند اضطراب اجتماعی، افسردگی، اختلالات اضطرابی دیگر یا اختلالات رفتاری منجر شود. این اختلال میتواند فرد را درگیر مشکلات روانی و عاطفی بیشتری کند که نیازمند مداخله سریع و مؤثر است.
❓ تفاوت اختلال اضطراب جدایی با اختلالات اضطرابی دیگر چیست؟
اختلال اضطراب جدایی مشخصههای خاص خود را دارد که آن را از دیگر اختلالات اضطرابی متمایز میکند. در حالی که در اختلالات اضطرابی دیگر مانند اختلال اضطراب عمومی یا اختلال پانیک، نگرانی و اضطراب ممکن است بهطور کلی در مورد موضوعات مختلف باشد، در اختلال اضطراب جدایی، اضطراب بهطور خاص در مورد جدایی از افراد وابسته و محیطهای آشنا ایجاد میشود.
❓ تکنیکهای موثر برای آرامسازی کودک هنگام جدایی چیست؟
برای آرامسازی کودک هنگام جدایی، میتوان از تکنیکهایی مانند تمرین تنفس عمیق، استفاده از عروسک یا شیء آرامبخش، یا ایجاد یک روتین ثابت برای جدایی استفاده کرد. همچنین، والدین باید با اطمینان از کودک جدا شوند و به او وعده دهند که در زمان معین بازخواهند گشت.
❓ اختلال اضطراب جدایی در مدرسه: راهکارهایی برای معلمان و والدین چیست؟
معلمان و والدین باید با همکاری یکدیگر محیطی حمایتی برای کودک فراهم کنند. معلمان میتوانند با ارائه بازخورد مثبت و ایجاد فرصتهایی برای تعامل اجتماعی به کودک کمک کنند. والدین نیز باید با برنامهریزی تدریجی برای جدایی کودک از آنها، به او اعتماد به نفس بدهند و به او کمک کنند تا با موقعیتهای جدید سازگار شود.
❓ چه زمانی باید به روانشناس مراجعه کرد؟
اگر اضطراب جدایی به حدی شدید باشد که باعث اختلال در عملکرد روزانه کودک یا فرد بزرگسال شود یا اگر علائم اضطراب جدایی به مدت طولانی ادامه یابد، مراجعه به روانشناس ضروری است. همچنین، اگر کودک یا بزرگسال با مشکلات خواب، افسردگی یا اختلالات رفتاری همراه با اضطراب جدایی روبرو شود، مشاوره حرفهای توصیه میشود.
جلسات درمانی تخصصی برای اضطراب جدایی با حضور رواندرمانگران کودک، نوجوان و بزرگسال.
استفاده از روشهای علمی مانند CBT، درمان دلبستگی، آموزش خانواده، و در صورت نیاز، دارودرمانی.
بازگشت آرامش، استقلال روانی، خواب راحتتر و روابط سالمتر برای شما یا فرزندتان.
📅 همین امروز نوبت بگیرید و از مشاوره اولیه رایگان بهرهمند شوید.